Yaşamımızın Tam İçinden Bir Ayet

   

---

  İslam ahlakının ağırlıklı biçimde işlendiği "Hucurat Sure­sinin 12'nci ayetinde Yüce Allah şöyle buyurur:

يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ ٱجۡتَنِبُواْ كَثِيرٗا مِّنَ ٱلظَّنِّ إِنَّ بَعۡضَ ٱلظَّنِّ إِثۡمٞۖ وَ لَا تَجَسَّسُواْ وَلَا يَغۡتَب بَّعۡضُكُم بَعۡضًاۚ أَيُحِبُّ أَحَدُكُمۡ أَن يَأۡكُلَ لَحۡمَ أَخِيهِ مَيۡتٗا فَكَرِهۡتُمُوهُۚ وَٱتَّقُواْ ٱللَّهَۚ إِنَّ ٱللَّهَ تَوَّابٞ رَّحِيمٞ                                                                                                                                                                                      

 Ey iman edenler! Zannın bir çoğundan sakının. Çünkü zannın bir kısmı günahtır. Birbirinizin kusurlarını ve mahremiyetlerini araştırmayın. Birbirinizin gıybetini yapmayın. Herhangi biriniz ölü kardeşinin etini yemekten hoşlanır mı? İşte bundan tiksindiniz! Allah'a karşı gelmekten sakının. Şüphesiz Allah tövbeyi çok kabul edendir, çok merhamet edendir. (Hucurat:12)
Görüldüğü gibi bu ayet, insanları "zanla hüküm vermekten", "başkalarının gizli taraflarını araştırmaktan" ve "gıybet"ten sakındırmakta; kötü işlerden vazgeçip tevbe edenle­rin bağışlanacakları müjdesini vermektedir. 

Zanla Hüküm Vermek

Yüce Allah, müminlere:

“Birbirleri hakkında yersiz, temel­siz, tahmine dayanan ve kuşkulara yol açabilecek olan bir zan­da bulunmayı” yasaklıyor ve böyle bir zanda bulunmanın gü­nah olduğunu bildiriyor. Ayetteki zan kelimesi, bilgisiz ve bel­gesiz olarak hüküm vermek, bir insanın kötü bir iş yaptığını sa­narak onu sebepsiz yere suçlamak demektir.

"Zannın bir kısmı da günahtır." anlamına gelen ibare, zannın hepsinin günah olmadığına işaret eder. Şu halde bu ayette ya­saklanan zan, olaylar veya insanlar hakkında ileri sürülen mes­netsiz iddialara, iftiralara itibar ederek insanlar hakkında kötü düşünce beslemek şeklindeki zandır. Bir de dinde, zanna daya­nan hükümler vardır. Yani, kafi delil olmayan hususlarda, zanni delil ile amel edilir. Ayrıca, Allah'a ve müminlere karşı gü­zel (hüsn) zanda bulunmak da gerekir. Demek ki günah olan zan, başkası hakkında kötü düşünce beslemek, başkasını kötü sanıp bilgisiz ve belgesiz olarak onun kötülüğüne hükmetmek­tir. İşte, kaçınılması gereken kötü zan da budur. Nitekim, “Kötü zanda bulundunuz, böylece helaki hak eden bir toplum oldu­nuz.”48/12. mealindeki ayette de, kaçınılması istenen zannın kötü zan olduğu belirtilmiştir. Ayrıca Peygamber (as), Müslüman hakkında kötü zanda bulunmanın haram olduğunu şu sözleriyle beyan etmiştir:

"Allah Müslüman'ın kanını, ırzını ve kendisine kötü zanda bulunulmasını haram kılmıştır." Ahmed b. Hanbel, Müsned, III, 491. Şu halde, durumu açıkça bilinmeyen bir kimse hakkında, iyi (hüsn) zan vacip ol­masa bile, o kimse hakkında kötü zanda bulunulması da caiz değildir. 

Başkalarının Gizli Yönlerini Araştırmak

Ayetteki tecessüs kelimesi, dikkat ve gayretle gizli şeyleri araştırmak demektir. Bundan dolayı, bazı gizli şeyleri araştıran kimseye casus denir. Yüce Allah bu ayetle, insanların eksik ve ayıplarının araştırılmasını yasaklamıştır. Peygamber (as) de, bu yasaktan sakınılması gerektiğini, şu uyarıcı sözlerle dile getir­miştir:

"Ey diliyle inanıp iman değeri tam olarak kalplerine girmemiş olan kimseler, Müslümanlar hakkında gıybet etmeyin, onların eksik ve ayıplarını araştırmaya kalkışmayın. Kim Müs­lümanların ayıplarını araştırır, onlarda eksik bulmaya çalışırsa, Allah da onun ayıbını araştırır. O, kimin ayıbını araştırırsa o kimse evinin içinde de olsa onu rezil ve rüsvay eder."Kurtubi. el-Câmi li ahkamı'l Kur'an, XVI,333.  Hemen hatırlatalım ki, eksik şahsiyetler, üzerlerine düşmeyen gereksiz şeylerle meşgul olurlar. Akıllı ve olgun kişiler de, kendi kusur ve eksikliklerini gidermeye çalıştıkları için, başkalarının ayıbını araştırmaya vakit bulamazlar. 

Gıybet Etmek

Açıklamasını yaptığımız ayette, yasaklanan kötülüklerden biri de gıybettir. Gıybet, bir kimsenin arkasından, onun hoş­lanmadığı ve sevmediği bir şey söylemektir. Gıybet kavramına, Peygamber (as)'le ashabı arasında geçen şu karşılıklı konuşma daha da bir açıklık getirmektedir. Peygamber (as), ashabına:

"Gıybet nedir, bilir misiniz?" diye sorar. Onlar:

"Allah ve Elçisi daha iyi bilir" derler. Peygamber(as) gıybeti, "Müslüman kar­deşini, sevmediği bir şeyle anmandır" diye tanımlar. Bu tanım­lamadan sonra kendisine şöyle bir soru yöneltilir:

"Ya söyledi­ğim şey kardeşimde varsa." Bu soruya verilen cevap:

"Söyledi­ğin şey gerçekten onda varsa onun gıybetini yapmış olursun; ama onda yoksa o vakit ona iftira atmış olursun,  şeklinde ol­muştur.

Ayette, gıybet etmenin çirkinliği, ölü eti yemeye benzetile­rek dile getirilmeye çalışılmıştır. Aslında bu benzetmede, iki inceliğe dikkat çekilmiştir. Birincisi, ölen kişi etinin yenildiği­nin farkında olmadığı gibi, gıybeti yapılan kimse de, o anda gıybet edenin sözlerini bilmez. İkincisi de, insanın eti ve bedeni gibi, şeref ve namusuna saldınlnıası, ona dil uzatılıp iftira atıl­ması da haramdır.

Gıybet öyle tatlı bir hastalıktır ki, alışan onu asla bırakamaz. O, öyle aldatıcı ve cazip bir kapandır ki, şikâyet edeni bile az sonra kendisine esir eder. Herkes onu yerer, fakat onu kötüler­ken bile pek çok insan onun tuzağına düşer.

Gıybet, çok masum görünümlü bir günahtır. Bu yüzden o kavga gürültü etmeden bütün âlemi, kendi sahasına çekiverir. Söyleyeni ve dinleyeni aynı anda sevindirir. Evet, onun yüzsüz bir tavrı ve sahte bir masumluğu vardır. O, en gizli köşelere ve en temiz meclislere bu sayede sokulur. Şu halde, bu sahte yüzlü kötülükten sakınıp gıybet tiryakisi olmaktan uzak durmak gere­kir.

Sonuç olarak diyebiliriz ki, ahlakî zaaflarımızı ve çöküş at­mosferini, boş sözlerle ve zoraki iyimserliklerle değil, İslam'a uygun olan samimi davranış ve ciddi tavırlarla düzeltebiliriz. Ne var ki, günümüzde kendilerini Müslüman olarak tanımlayan kitlelerin büyük bir kısmı,Kur’an’ın ve Sünnetin buyruklarından çok, tiryakisi oldukları günahların gereğini yapar hale gelmiştir.