İnsan Olmak Zor Ama Büyük Şeref

Mükerrem insan; en güzel sûret ve bedende yaratıldığı gibi, düşünme, aklını ve iradesini kullanma; îman, itaat ve takvâ çerçevesinde yaşama, sorumluluk duygusuyla yeryüzünde hak ve adaleti tesis etme, ahlak, vicdan ve merhamet duygularıyla yeryüzünü inşâ etme özelliklerine sahip bir canlıdır.

İnsan bu, su misali, kıvrım kıvrım akar ya…
Bir yanda akan benim, öbür yanda Sakarya
Su iner yokuşlardan hep basamak basamak,
Benimse alın yazım, yokuşlarda susamak.
Her şey akar; su, tarih, yıldız, insan ve fikir;
Oluklar çift; birinden nûr akar; birinden kir.

                       Necip Fâzıl Kısakürek

İLÂHÎ EMANET

Allah Teâlâ şöyle buyurur:

إِنَّا عَرَضۡنَا ٱلۡأَمَانَةَ عَلَى ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِ وَٱلۡجِبَالِ فَأَبَيۡنَ أَن يَحۡمِلۡنَهَا وَأَشۡفَقۡنَ مِنۡهَا وَحَمَلَهَا ٱلۡإِنسَٰنُۖ إِنَّهُۥ كَانَ ظَلُومٗا جَهُولٗا                                                                                                                                 

“Muhakkak ki biz emâneti; göklere, yere ve dağlara teklif ettik de onlar bunu yüklenmekten çekindiler, (sorumluluğundan) korktular. Onu insan yüklendi. Doğrusu o, çok zâlim ve çok câhildir.” (el-Ahzâb, 72)

Bu “emânet” ister, Allâh’ın dinine, kitabına, hitabına muhatap olmak olsun; ister yeryüzünün îmâr ve tezyini olsun, ister “halifelik makamı” olsun netice değişmez. İnsan, göklerin ve yerin yüklenmekten kaçtığı bir emaneti, “gözü kara bir şekilde” yüklenmiştir. Buna cehâletiyle girmiş, bu emânetin hakkını veremeyerek zâyî etmiş, netice itibariyle zulmetmiştir.

İmam Taberî, bu âyetlerin tefsîrinde şöyle der:

“İnsan öyle nankördür ki, başına gelen musîbetten ötürü Rabbinin bütün nimetlerini unutur. Öyle cimridir ki, yemeğini tek başına yemeyi tercih eder. Öyle zâlim/gaddardır ki, kölesini döver ve öyle şefkatsiz merhametsizdir ki, sıla-i rahim yapmaz, kimseye iyilik etmez.”

Allah Teâlâ, insanlara tekrar tekrar sorar:
                                  يَٰٓأَيُّهَا ٱلۡإِنسَٰنُ مَا غَرَّكَ بِرَبِّكَ ٱلۡكَرِيمِ                                                                                                                    

ٱلَّذِي خَلَقَكَ فَسَوَّىٰكَ فَعَدَلَكَ                                             

                                                                فِيٓ أَيِّ صُورَةٖ مَّا شَآءَ رَكَّبَك                                                                    

“Ey insan! İhsanı bol Rabbine karşı seni aldatan nedir? O Allah ki seni yarattı, seni düzgün ve dengeli kılıp ölçülü bir biçim verdi. Seni istediği herhangi bir şekilde parçalardan oluşturdu.” (el-İnfitâr, 6-8)

İnsan, yaratılışında büyük bir kudretin sonsuz sanatının eserlerini gördüğü hâlde, nefsin ve şeytanın süslü laflarına, dünyanın cezbedici oyun ve eğlencesine dalar ve Rabbini unutur. Ancak nihâî gerçek olan ölüm geldiğinde, gaflet sona erer ve insan o zaman hakikatin soğuk yüzüyle karşılaşır:

يَٰٓأَيُّهَا ٱلۡإِنسَٰنُ إِنَّكَ كَادِحٌ إِلَىٰ رَبِّكَ كَدۡحٗا فَمُلَٰقِيهِ ٦                                                                  

“Ey insan! Şüphe yok ki sen, Rabbine kavuşuncaya kadar uğraşıp duracaksın. Sonunda O’na varacaksın (ve yaptıklarından hesap vereceksin.)” (el-İnşikâk, 6)

Bütün bu gerçekleri bildiği hâlde, bu dünyadayken gününü gün eden insan, elbette ve elbette çok zâlim ve pek nankördür:

وَءَاتَىٰكُم مِّن كُلِّ مَا سَأَلۡتُمُوهُۚ وَإِن تَعُدُّواْ نِعۡمَتَ ٱللَّهِ لَا تُحۡصُوهَآۗ إِنَّ ٱلۡإِنسَٰنَ لَظَلُومٞ كَفَّارٞ                   

“O size istediğiniz her şeyden verdi. Allâh’ın nimetini sayacak olsanız, sayamazsınız. Doğrusu insan çok zâlim, çok nankördür.” (İbrahim, 34)

KUR’ÂN-I KERÎM’DE TARİF EDİLEN “MÜKERREM İNSAN”

Âlemlerin Rabbi’nin Kur’ân-ı Kerîm’de tanıtmış olduğu “mükerrem insan”; şerefli, muhterem, azîz, saygıdeğer, hürmet ve tâzime eriştirilmiş kimse demektir. Rabbimiz şöyle buyurur:

وَلَقَدۡ كَرَّمۡنَا بَنِيٓ ءَادَمَ وَحَمَلۡنَٰهُمۡ فِي ٱلۡبَرِّ وَٱلۡبَحۡرِ وَرَزَقۡنَٰهُم مِّنَ ٱلطَّيِّبَٰتِ وَفَضَّلۡنَٰهُمۡ عَلَىٰ كَثِيرٖ مِّمَّنۡ خَلَقۡنَا تَفۡضِيلٗا ٧٠

“Andolsun, biz insanoğlunu şerefli kıldık. Onları (çeşitli nakil vasıtaları ile) karada ve denizde taşıdık. Kendilerini en güzel ve en temiz şeylerle rızıklandırdık ve onları yarattıklarımızın birçoğundan üstün kıldık.” (el-İsrâ, 70)

Bu âyette tanıtılan “mükerrem insan”, Allâh’ın ilâhî nefhasından nasiplenmiş, meleklerin kendisine secde ettiği, bedeniyle mükemmel yaratıldığı gibi canıyla, malıyla, izzet ve şerefiyle ilâhî koruma altına alınmış yüce bir varlıktır.

İNSAN MUHTEREMDİR

Cennette her türlü günahtan uzak, daima ibadet ve tesbihâtla meşgul olan melekler bile ona ilâhî ruh üflendiğinde, Allâh’ın emriyle hürmet göstermiş ve saygıyla secde etmişlerdir. Âyet-i kerîmede şöyle buyrulur:

 وَإِذۡ قُلۡنَا لِلۡمَلَٰٓئِكَةِ ٱسۡجُدُواْ لِأٓدَمَ فَسَجَدُوٓاْ إِلَّآ إِبۡلِيسَ أَبَىٰ وَٱسۡتَكۡبَرَ وَكَانَ مِنَ ٱلۡكَٰفِرِينَ ٣٤                            

“Hani, biz meleklere (ve cinlere): «Âdem’e secde edin!» demiştik. İblis hâriç hepsi secde ettiler. O yüz çevirdi ve büyüklük tasladı, böylece kâfirlerden oldu.” (el-Bakara, 34)

Âyet-i kerîmede açıkça bildirildiği üzere, o günkü secdenin kıblesi, insanlığın atası olan Hazret-i Âdem’di. Allâh’ın “Secde edin!” emrini yerine getiren melekler, övülmüş; secde emrine karşı gelip kibirlenen şeytan ise, ilâhî huzurdan ve sonsuz rahmetten kovulmuştur. Bu hâdisede, Allâh’ın emrine karşı gelmenin neticesi görüldüğü gibi, insanın mânevî makamının melek ve cinlerin secde etmesini îcab ettirecek derecede ulvî olduğu da ifade buyrulmuştur.

Öyleyse insan, “insan oluşu sebebiyle” muhteremdir; saygıya, hürmete ve dokunulmazlığa sahiptir. Nitekim Peygamber Efendimiz -sallâllâhu aleyhi ve sellem-, meşhur Vedâ Hutbesi’nde insanın yücelik ve dokunulmazlığını şöyle anlatır:

“Ey insanlar! Bilmiş olunuz ki, yerlerin en mukaddesi, şu Mekke şehrinizdir. Bilmiş olunuz ki, ayların en mukaddesi Zilhicce Ayı’nızdır. Bilmiş olunuz ki, şu Mekke şehrinde şu Zilhicce ayınız nasıl mukaddes ise, (arefe gününde Mekke’de günah işlemek nasıl ağır bir suç ise) şüphesiz kanlarınız, mallarınız, ırzlarınız (şeref ve namusunuz) aynı şekilde mukaddestir (dokunulmazdır).” (Buhârî, İlim, 9; Müslim, Kasâme, 29)

Başka bir hadîsi şerîfte ise; “Allah Teâlâ’nın katında (haksız yere) bir mü’minin öldürülmesi, dünyanın yok olmasından daha büyük (bir cürüm)dür.” buyrulur. (Nesâî, Muhârebe, 2; Tirmizî, Diyât, 7)

Hatta yanlışlıkla olsa dahî, bir insanın canına kıyılması hâlinde, büyük diyetler ödenmesi gerektiği bildirilir.

MÜKERREM İNSAN KİMDİR?

Mükerrem insan, kâinâtın ve eşyanın sırrını idrak edebilen ve karşılığında tazim, tesbih, tefekkür ve teşekkürde kusur etmeyen kutlu insandır. Âyet-i kerîmede;

وَسَخَّرَ لَكُم مَّا فِي ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَمَا فِي ٱلۡأَرۡضِ جَمِيعٗا مِّنۡهُۚ إِنَّ فِي ذَٰلِكَ لَأٓيَٰتٖ لِّقَوۡمٖ يَتَفَكَّرُونَ ١٣                   

 “Göklerdeki ve yerdeki her şeyi, kendi katından (bir lütuf ve nîmet olmak üzere) sizin hizmetinize verendir. Elbette bunda düşünen bir toplum için ibretler vardır.” buyrulur. (el-Câsiye, 13)

Mükerrem insan; en güzel sûret ve bedende[et-Tîn, 1-4] yaratıldığı gibi, düşünme, aklını ve iradesini kullanma; îman, itaat ve takvâ çerçevesinde yaşama, sorumluluk duygusuyla yeryüzünde hak ve adaleti tesis etme, ahlak, vicdan ve merhamet duygularıyla yeryüzünü inşâ etme özelliklerine sahip bir canlıdır.

Mükerrem insan, henüz rûh ile beden buluşmadan önce, Allah Teâlâ tarafından muhatap alınarak; “Ben sizin Rabbiniz değil miyim?” sorusuna, “Evet, ya Rabbi! Sen bizim Rabbimizsin!” mukabelesinde bulunan yüce varlıktır.

Mükerrem insan; yalnızca Allah Teâlâ’ya ibadet ve itaat için yaratılmış insandır. Bu sebeple insan, Cenâb-ı Hakk’a kulluğu kadar değerlidir. Rabbimiz insanın Allah katındaki kıymetini de şu veciz âyetle ifade etmiştir:

قُلۡ مَا يَعۡبَؤُاْ بِكُمۡ رَبِّي لَوۡلَا دُعَآؤُكُمۡۖ فَقَدۡ كَذَّبۡتُمۡ فَسَوۡفَ يَكُونُ لِزَامَۢا ٧٧                                                

“(Rasûlüm!) De ki: (Kulluk ve) yalvarmanız olmasa, Rabbim size ne diye değer versin?!” (el-Furkan, 77)

Mükerrem insan, “Her Âdem, bir âlemdir!” düsturunca, insan hakikatini anlayan ve bu anlayış çerçevesinde ona muâmelede bulunan kimsedir. Kendisine yönelik her türlü eziyet, sıkıntı, tahkir etmede dahî, yâr” olabilendir.

HÜLÂSÂ, MÜKERREM İNSANLAR

“Ahsen-i takvîm: en güzel yaratılış” üzere yaratılmış oldukları şuuruyla, her dâim Rablerine muhabbet, hürmet, itaat ve kulluk içinde bulunurlar.

Rablerine teslimiyet ve tevekkülleri tamdır.

Her işlerinde önce Cenâb-ı Hakk’ın rızasını gözetir, O’nun râzı olmadığı iş ve davranışlardan uzak dururlar. Namazlarında derin bir huşû içerisinde ve daimîdirler. Farz ibadetlerin yanında nâfile ibadetlerle Rablerine yaklaşma gayreti içindedirler.

Çevreleriyle iyi geçinir, yaratılanı Yaratan’dan dolayı sever ve affederler.

İşlerinde hoşgörüyü esas alıp öfkelerini kontrol altında tutarlar.

“Sıla-i rahm”e (akrabalık bağlarına) önem verir,

Allâh’ın gazabının anne-babanın gazabını almaktan; rızâsını kazanmanın da anne-babanın rızasını kazanmaktan geçtiğini bilirler; onlara mâruf ve meşrû işlerde “Öff!” dahî demezler.

Bollukta da, darlıkta da infak eder; “Allâh’ın cömertlerle birlikte olduğu” şuuruyla, Allâh’ın kendilerine verdiği nimetleri, onun istediği yerlere cömertçe sarf ederler.

Sosyal ilişkilerinde kolaylık gösterir, zorluk çıkarmazlar. Kaba, haşin değil; yumuşak huylu ve güler yüzlüdürler. Kolayca ülfet ederler ve kendileriyle de kolayca ülfet edilir. Gurur, kibir, benlik ve bencillikten uzak dururlar.

Zan yapmazlar. Kötü zannın azının da çoğunun da haram olduğu şuuruyla titiz davranırlar. Kötü söylemez, mü’min kalbi incitmezler.

Mütevazîdirler. Ne kadar iyilik ve ibadet yapsalar da Âlemlerin Rabbinin rahmeti olmadan cennete giremeyeceklerinin şuuru içindedirler.

Hatalarında ısrar etmez, tevbe ile hemen geri dönerler.

Hülâsâ insan olmak zor, ama bir o kadar da şerefli bir sorumluluktur. Dünya üzerinde en büyük mesleğin, en zor işin, en kritik imtihanın ve en büyük maharetin “gerçek bir insan olmak”tan geçtiğinin farkında olmak niyazıyla…